تفاوت همزات و خطوات شیطان

 

در آیه سوره مبارکه مؤمنون: «وَقُل رَّبِّ أَعُوذُ بِکَ مِنْ هَمَزَاتِ الشَّیَاطِینِ» و سوره بقره «...وَلاَ تَتَّبِعُواْ خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُّبِینٌ»،

حال میخواهیم بپردازیم به این نکته که تفاوت «همزات» و «خطوات» چیست؟

 

«همزات» جمع «هُمَزَه» به معناى دفع و تحریک با شدت است، همزات شیاطین وسوسه‏هاى شیطان است که در قلب می‌افتد و انسان را به سوى گناه و نافرمانی می‌کشاند. در تفسیر قمى از امام علی(ع) نقل شده است: (همزات) وسوسه شیاطین است که در قلبت می‌افتد؛ یعنى بگو خدایا از وسوسه‏هاى شیاطین بتو پناه می‌برم، و بتو پناه می‌برم از این‌که کنار من حاضر شوند و اغوایم کنند. با توجه به این‌که واژه «شیاطین»، جمع است، شامل همه شیطان‌هاى آشکار و پنهان، انس و جن خواهد شد. 

     (مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ‏14، ص 308، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1374ش)

 

«یا أَیُّهَا النَّاسُ کُلُوا مِمَّا فِی الْأَرْضِ حَلالاً طَیِّباً وَ لا تَتَّبِعُوا خُطُواتِ الشَّیْطانِ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُبینٌ»؛ اى مردم، از آن چیزهاى حلال و پاکیزه که در زمین است بخورید و پاى به جاى پاى شیطان مگذارید که دشمن آشکار شما است.
«خطوات» جمع «خطوه» فاصله میان دو پا در راه رفتن است؛ یعنی گام و قدم، و خطوات شیطان؛ یعنى آثار و جاهاى پاى او. تابع شدن به خطوات شیطان پیروى از او و پا گذاشتن در جاى پاى او است. به بیان روشن‌تر، منظور پیروی از وسوسه‌های شیطان است.

     (راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق، داودی، صفوان عدنان، ص 288، دمشق، بیروت، دارالقلم‏، الدار الشامیة، چاپ اول، 1412ق)

 

تعبیر گام به گام در آیه شاید به این نکته اشاره داشته باشد که شیطان به تدریج و مرور زمان انسان را از گناهان کوچک به سوی گناهان بزرگ سوق می‌دهد.
بنابر این، تفاوت این دو واژه در این است که «هَمَزِات» تعبیر نسبتاً صریحی از وسوسه‌هایی است که از سوی شیطان به انسان القا می‌شود، و «خطوات» گرچه به معنای گام‌های شیطان است، اما پیروی از این گام‌ها تعبیری کنایی از تأثیرپذیری از وسوسه‌های شیطان خواهد بود.